Người làm cà phê tự tìm lối thoát

Cà phê robusta Việt Nam vẫn bị gắn cho cái tên là “cà phê đắng”. Ảnh: Thành Hoa
Loanh quanh được mùa-mất mùa

Cứ mỗi khi vào niên vụ mới, người kinh doanh thường đoán cà phê năm nay sai quả, còn nhà vườn lại hay đề cập chuyện mất mùa. Cũng dễ hiểu, đó là do thói quen nghề nghiệp. Thương lái cần mua hàng nhiều và giá rẻ để bán, còn nông dân ngại nói được mùa vì sợ bị ép giá. Nhớ lại đầu vụ cà phê năm ngoái (10-2018), hầu hết các nhà kinh doanh trong và ngoài nước đều cho rằng sản lượng cà phê Việt Nam nhiều hơn và chất lượng tốt hơn. Qua suốt mười hai tháng, chưa nghe ai kiện tụng nhau về chất lượng, nhưng các lời khẳng định được mùa cần phải xem lại. Ước báo mới nhất của Reuters dẫn nguồn từ Tổng cục Thống kê cho hay xuất khẩu cà phê Việt Nam trong niên vụ vừa qua (niên vụ 2018-2019) chỉ đạt chừng 1,7 triệu tấn, giảm đến 100.000 tấn so với niên vụ trước đó (niên vụ 2017-2018).

Đến nay, nhiều đơn vị vẫn sử dụng con số thống kê diện tích cà phê rất lớn, người nói 650.000 héc ta, kẻ bảo 680.000 héc ta. Đúng là nếu lấy các con số ấy nhân cho năng suất bình quân 3 tấn mỗi héc ta thì sản lượng to thật! Nhưng lượng xuất khẩu giảm qua từng tháng liên tục, lẽ nào cứ phải tin cà phê được mùa? Số liệu thống kê xuất khẩu nhỏ là một lẽ, nhưng mặt khác đi thực tế vào các vùng trồng cà phê truyền thống mới thấy lý do cà phê Việt Nam từ nay sẽ có sản lượng không nhiều nếu giá cả không cải thiện. Đứng trước một thị trường bấp bênh, giá ngày càng thấp, chắc chắn đã có một sự chuyển dịch cây trồng mạnh mẽ do nông dân tự tìm cách giải cứu sinh kế của mình. Khi cây tiêu được giá, nhiều diện tích cà phê chịu hy sinh. Nhưng rồi cả tiêu và cà phê rủ nhau rớt giá, rất nhiều nhà vườn không còn muốn khai thác kinh doanh thuần với cây cà phê hay tiêu nữa. Thay vào đó, nhà vườn chuyển sang trồng cây sầu riêng, bơ, chanh dây và nhiều loại cây ăn quả khác như chuối, xoài và chôm chôm...

Giá tiêu đen chuẩn hiện quanh mức 39.000 đồng so với mức đỉnh 220.000 đồng mỗi ki lô gam. Còn giá cà phê, từ 50 triệu đồng/tấn thì mùa vừa qua có lúc xuống chỉ còn trên dưới 30 triệu đồng/tấn. Biết là giá cà phê Việt Nam phải theo mặt bằng giá thế giới, nhưng giá thấp quá đã phá vỡ sự bền vững của sản lượng. Trước đây, khi sản xuất cà phê còn có lời, “cứ bao nhiêu tấn phân là bấy nhiêu sản lượng” - các nhà cung ứng phân bón thường nói thế, nay chuyện khác đi nhiều. Giá thấp, nông dân tiết kiệm chi phí, sử dụng phân xanh phân chuồng, vừa bảo đảm môi trường, vừa dưỡng cây cà phê sao cho qua khỏi cơn khủng hoảng giá hiện nay. “Càng chạy theo càng nợ ngân hàng và không khéo vỡ nợ chứ được ích gì!”, một chủ vườn tên Nguyễn Trình tại xã Ea Tân, huyện Krông Năng, tỉnh Daklak giãi bày như một chọn lựa khôn ngoan khi quyết định đa dạng hóa nông sản và sản xuất cà phê bền vững.

Bám theo giá thế giới và chạy theo sản lượng giai đoạn này là nguy thật. Mất mùa, xuất khẩu giảm, giá trên các sàn kỳ hạn có tăng đâu mà trông chờ?

Câu chuyện thị trường

Chủ thương hiệu “Cội nguồn Cà phê Việt”, anh Hồ Trung nhắp nhắp vừa đủ trong miệng lượng cà phê robusta 100% không đường do anh pha và mời khách. “Tôi xin báo đây là cà phê chính hiệu đấy nhé, là sản phẩm signature vì nguyên liệu từ cây trồng, chế biến thô, rang xay... đều do chúng tôi làm ra”, anh Trung hãnh diện khoe với khách.

Cà phê “chính hãng” có khác, có mùi thơm dịu và tự nhiên, hậu vị thanh, uống đậm theo cách pha espresso không cần khuấy thêm đường vẫn phát hiện được cảm giác trên các dây thần kinh vị giác. Vậy mà hầu như bản tin nào về thị trường bằng tiếng Anh cũng đều viết rằng “robusta là cà phê có vị đắng, chát và thường sử dụng để chế biến ra cà phê hòa tan”. Việt Nam từ lâu đã trở thành nước xuất khẩu cà phê hàng đầu, như niên vụ vừa qua bán ra 1,7 triệu tấn, chiếm gần 20% thị phần thế giới. Thế mà cà phê robusta Việt Nam vẫn bị gắn cho cái tên là “cà phê đắng”.

Hồ Trung vốn là Tổng giám đốc Công ty Cà phê Phước An, một doanh nghiệp từng là nông trường trồng và xuất khẩu cà phê nguyên liệu lớn. Ngán ngẩm với “thời cuộc” cà phê thế giới, nay anh say sưa với cà phê “chính hiệu” sạch và ngon. “Giá cà phê hột nguyên liệu chế biến để cho ra ly cà phê như thế này, bây giờ 65.000 đồng một ki lô gam giao hàng cho đến tháng 2-2020 không có mà bán”, Lê Đức Huy, một doanh nhân trong ngành, cho biết.

Hầu hết các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê nay nghe giá kỳ hạn là thấy “ớn lạnh”. Trong niên vụ qua, giá trên sàn kỳ hạn robusta London, nơi các nhà kinh doanh cà phê Việt Nam hay sử dụng làm tham chiếu, giảm gần 17% tính trên giá đóng cửa ngày 27-9-2019 là 1.321 đô la Mỹ/tấn. Còn nếu như tính lợi suất đầu tư từ ba năm trở lại, giá trị mất ròng 35%(1). Cứ tưởng tượng ba năm kinh doanh, giá trị hàng hóa cà phê mất 35%! Vốn liếng đem ra mua bán từ đầu là 100 đồng, nay chỉ còn 65 đồng! Thế cho nên, chọn cách đi khác, một ngách thị trường khác, xem ra là một sự chọn lựa không tệ.

Nhìn về tương lai

“Tương lai” ở đây không có nghĩa như trong các bản tin giá cả nói về mua bán theo kỳ hạn trên sàn giao dịch phái sinh cà phê London, thường được dịch từ cụm từ “futures market” - “thị trường tương lai”.

Từ lâu, sự sụt giảm giá cả trên sàn kỳ hạn thường được đổ thừa cho được mùa, xuất khẩu tăng. Nhưng mấy năm nay, các biến động giá cà phê trên các sàn giao dịch thế giới bị cuốn theo dòng vốn của các quỹ đầu tư tài chính nhiều hơn tác động của cung cầu. “Cá bơi” vào đâu, “cần câu” tới đó - vốn chảy vào đâu, giá theo vào đó! Nếu chỉ dựa trên cán cân cung cầu để phân tích xu hướng giá là không đủ.

Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã làm hoạt động kinh doanh của các nhà đầu tư co lại. Nay thậm chí có thể còn có thêm chiến tranh tiền tệ. Viễn cảnh suy thoái kinh tế trong thời gian tới đang được các nhà phân tích cảnh báo nhiều trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tình cảnh khó khăn ấy chắc còn tác động lâu dài lên giá cà phê, nhất là trên các sàn kỳ hạn, vì đó cũng là một nơi kinh doanh tài chính. Nhiều nhà đầu tư muốn gom vốn lại vì ngại rủi ro, huống chi người tiêu dùng, họ cũng phải dè xẻn chi tiêu dù thức uống cà phê đã trở thành nhu yếu phẩm của từng nhà tại các nước giàu có. Nếu nhìn theo cách đơn giản này thôi, giá cà phê thế giới khó có đường tăng mạnh. Nhìn vào giá đóng cửa sàn kỳ hạn robusta ngày 27-9-2019 là 1.321 đô la Mỹ/tấn, việc mong lấy lại các mức 1.580-1.600 đô la/tấn như trước đây là một giấc mơ xa vời.

Khai trương là mở ra. Ngọn gió lành cho kinh doanh niên vụ cà phê mới chắc sẽ đến cho nhà nào dám mở cửa ra hướng mới. Làm cà phê sạch và ngon cho người trong nước thưởng thức chẳng hạn!